خانواده به عنوان اصلى ترین نهاد اجتماعى و زیربناى جوامع و منشأ فرهنگ ها و تمدن ها در تاریخ بشر بوده است. پرداختن به این بناى مقدس و بنیادین و حمایت و هدایت آن به جایگاه واقعى و متعالى اش، همواره سبب اصلاح خانواده بزرگ انسانى و غفلت از آن، موجب دورشدن بشر از حیات حقیقى و سقوط به ورطه هلاکت و ضلالت بوده است.(?)

بعد از انقلاب صنعتى غرب و به طور عمده بعد از انقلاب کبیر فرانسه، ظهور جریان هاى فمینیسم و متعاقب آن تصویب کنوانسیون رفع تبعیض بر ضد زنان و قوانینى از این دست، ضربه اساسى و مهلکى بر پیکره خانواده در غرب وارد شده(?) و عوارضى همچون ابتلاى جوانان به بیمارى هایى پرشمار از جمله ایدز، اعتیاد، افزایش آمار طلاق و ظهور فرزندان بى هویت در اثر رواج بى بندوبارى جنسى و متعاقب آن ارتکاب جرائم و مفاسد اجتماعى- اخلاقى از سوى چنین افرادى، جامعه را دچار تشنج و بحران ساخته و چون نیک بنگریم ریشه و اساس همه این نابهنجارى هاى اجتماعى به خانواده و آسیب پذیر شدن این نهاد اجتماعى مهم بر مى گردد که البته عوامل پرشمارى در فروپاشى آن دخیل بوده است که از آن جمله مى توان به موارد زیر اشاره کرد:

?: بى توجهى به تفاوت هاى طبیعى زن و مرد و اصرار بر تساوى آنها از هر جهت.

?: فرار از مسئولیت هاى تشکیل خانواده به خاطر مشکلات زندگى مشترک.

?: بالا رفتن سن ازدواج و پائین آمدن تحمل و بردبارى انسان ها و در نتیجه بالا رفتن آمار طلاق که از نشانه هاى فروپاشى نظام خانواده است.

?: افزایش خشونت و بهره جویى هاى جنسى در اثر تبلیغات سازمان یافته.(?)

?: نبود فرهنگ متعالى و ارزشمند و نوع نگرشهاى متفاوت به امر ازدواج و تشکیل خانواده در جامعه.

در واقع عواملى نظیر موارد یاد شده موجب شده که خانواده هایى هم که با وجود چنین جوى شکل گرفته اند، از صمیمیت و تعاون و شادابى مطرح در منابع اصیل اسلامى و مکتبى برخوردار نباشند.(?)

همان طورکه گفتیم خانواده واحد بنیادین جامعه وکانون اصلى رشد و تعالى انسان است و تربیت و عواطف اجتماعى به عنوان مهم ترین ویژگى نظام انسانى، از خانواده نشأت مى گیرد و توجه به نقش محورى زن به عنوان محور عاطفه و تربیت و نقش محورى مرد در امر تربیت و تأمین معیشت و اداره زندگى امرى ضرورى است.(?)

در شرایط کنونى همه دلسوزان جوامع مختلف در تلاش اند که راهکارهاى اساسى سالم سازى خانواده ها و حفظ و استحکام بنیان آنها را دریابند و با ارائه آن به جامعه خود اوضاع بحرانى موجود را تا حدى کنترل کرده و از تشنج در آن و به دنبال آن بحران در جامعه بکاهند که در این راستا بازگشت به فرهنگ اصیل اسلام درجامعه ما ضرورى است؛ آئینى که بیشترین عنایت را به تکریم، تنزیه و تعالى خانواده دارد و این نهاد مقدس را کانون تربیت و مهد مودت و رحمت مى شمرد.(?)

* ضرورت تشکیل خانواده

خداوند متعال در آیه ?? سوره نور مى فرماید: «مردان و زنان بى همسر خود را همسر دهید، همچنین غلامان و کنیزان صالح و درستکارتان را اگر فقیر و تنگدست باشند، خداوند از فضل خود، آنان را بى نیاز مى سازد. خداوند گشایش دهنده و آگاه است.»

این آیه تأکید مى کند که همه باید به امر ازدواج افراد مجرد همت گمارند و تنها به دلیل مشکلات اقتصادى از تشکیل خانواده نهراسند؛ چرا که خداوند وعده گشایش داده است؛ چنان که پیامبراسلام(ص) فرموده: «هر کس ازدواج را از ترس فقر، ترک کند، گمان بد به خدا برده است؛ زیرا خداوند متعال مى فرماید: اگر آنها فقیر باشند خدا آنها را از فضل خود بى نیاز مى سازد.»(?) و همچنین حضرت على(ع) فرموده است: «بهترین شفاعت آن است که میان دو نفر براى امر ازدواج میانجیگرى کنى تا این امر به سامان برسد.»(?)

نکته قابل توجه در این زمینه، این است که پدران باید زمینه ازدواج فرزندان خویش را فراهم سازند. پیامبر اعظم(ص) فرموده اند: «کسى که فرزندش به حد رشد برسد و امکانات تزویج او را داشته باشد و اقدام نکند و در نتیجه فرزند مرتکب گناهى شود، این گناه بر هر دو (پدر و فرزند) نوشته مى شود.»(?)

همچنین به دلیل این که این آیه در ادامه آیات مربوط به حد زنا و… آمده، مى توان گفت: زنا عاملى است که موجب از هم پاشیده شدن خانواده ها وسبب فساد و نابودى نسل ها است.

براى رهایى از این بلاى خانمان سوز، خداوند متعال مسأله ازدواج را مطرح کرده است.

به همین دلیل مسئولان جامعه اسلامى باید با تدابیرى اساسى براى ازدواج هاى سالم، موفق و اسلامى زمینه سازى کنند و امکانات و ابزارهایى لازم براى تشکیل خانواده را فراهم آورند تا فرمان الهى اجرا شده و جامعه از ناهنجارى هاى اجتماعى نجات یابد.

* آرامش در خانواده

در آیه ?? روم مى خوانیم: «و از نشانه هاى او این است که همسرانى از جنس خودتان براى شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید و در میانتان مودت و رحمت قرار داد. در این نشانه هایى است براى گروهى که تفکر مى کنند.» علامه طباطبایى در تفسیر این آیه مى فرماید: «معنایش این است که براى شما و یا براى این که به شما نفع برساند، از جنس خودتان زوج آفرید. آرى هریک از مرد و زن بدون دیگرى ناقص اند و مرد با وجود زن و زن با وجود مرد تکمیل مى شود و با مودت و محبتى که خداوند میان این دو قرار داده است، زمینه مناسبى براى تربیت فرزندان فراهم مى شود. این دو عامل است که آنها را وادار مى سازد تا درحفظ وحراست، تغذیه، لباس، منزل و به طورکلى تربیت او بکوشد و به این ترتیب نسل بشر منقطع نگردد.»(??)

با دقت در تعبیر «لتسکنوا الیها» معلوم مى شود که هدف از ازدواج، سکونت و آرامش است؛ به این معنا که همسران مایه آرامش اند؛ اما سکون و آرامش مطرح شده هم از نظر جسمى و روحى و هم از نظر فردى و اجتماعى است. بیمارى هایى که به واسطه ترک ازدواج براى جسم انسان پیش مى آید، قابل انکار نیست، همچنین نبود تعادل روحى و نا آرامى هاى روانى که برخى از افراد مجرد با آن دست به گریبان اند، کم و بیش بر همه روشن است.(??)

اگر در مفهوم آیه مذکور دقت کنیم، به این نتیجه مى رسیم که خانواده در مرحله نخست باید پناهگاه مرد و زن در برابر ناملایمات زندگى و نیز توفان هاى اجتماعى باشد و در مرحله بعد مأمن واقعى براى فرزندان آنها قرار گیرد. یکى از مشکلات عمده جوامع امروزى کودکان خیابانى است که در اثر بى مسئولیتى والدین، به این وضع دچار شده اند. اگر زن و شوهر مى توانستند مایه سکون و آرامش همدیگر باشند، به دنبال آن فرزندانى در آرامش خاطر تربیت مى کردند و طلاق، بى مهرى و در نتیجه معضل کودکان خیابانى به وجود نمى آید.

تولید نسل پاک هدفى مقدس

خداوند در آیه ??? سوره بقره مى فرماید : «زنان شما، محل بذرافشانى شما هستند. پس هر زمان که بخواهید، مى توانید با آنها آمیزش کنید و [سعى نمایید از این فرصت، بهره بگیرید و با پرورش فرزندان صالح] اثر نیکى از پیش براى خود بفرستید و تقوى پیشه کنید و بدانید او را ملاقات خواهید کرد و مؤمنان را [به این دیدار] بشارت بده.

چنان که گفتیم خداوند در مرحله نخست به مسأله ازدواج تأکید فرموده و بعد از تحقق این امر، انسان ها را تشویق و ترغیب به تولید نسل مى کند. این آیه در مقام تحریص برآمده که ازدواج کنید تا این که نسل بشر زیاد شود و به این وسیله گوینده کلمه توحید در نوع بشر در عالم منتشر شود و در عالم بشریت، عبودیت دایر گردد.(??)

با تشبیهى که از زنان در این آیه صورت گرفته، مى توان به اهمیت وجود زنان در خانواده ها پى برد؛ همان گونه که اگر زمین براى کشت مناسب و مرغوب باشد، محصول خوبى به بار مى نشیند. اگر زنان خوبى در خانواده ها وجود داشته باشند، به طور حتم فرزندان نیکى هم به جامعه تحویل داده خواهد شد که ذخیره معنوى و مایه آمرزش براى والدینشان خواهند شد.

در حدیثى از پیامبر اکرم(ص) آمده: «هنگامى که انسان بمیرد، برنامه عمل وى نیز به پایان مى رسد؛ مگر به وسیله ? چیز: صدقه جاریه، آثار علمى، پرورش فرزند صالح که براى پدر و مادر خود با عمل و سخن طلب آمرزش کند.(??)

* سخن پایانى

چنان که بیان شده، خطرات زیادى مانند بیمارى هاى روانى، اعتیاد، طلاق و. . . در کمین خانواده هاست وآن را بشدت تهدید مى کند؛ همان طور که در غرب موجب فروپاشى خانواده ها شده است. براى رهایى از این تهدیدات، چاره اى جز پناه آوردن به دستورات سعادت بخش دین مبین اسلام درباره خانواده نیست که نتیجه آن ازدواج هاى موفق براى جوانان و تشکیل خانواده هایى همراه با استحکام و آرامش و به دور از اختلافات و تولید نسل و تربیت فرزندان صالح و پاک خواهد بود.

پانوشت:

?- مصوبه??? شوراى انقلاب فرهنگى??  ‎/  ?  ‎/  ?.

?- سعید داودى، زنان وسه پرسش اساسى، مدرسة الامام على بن ابى طالب، چاپخانه امیر المؤمنین (ع) قم، ص?? الى ??.

?- گالیا توانگر، مقاله مرورى بر چگونگى شکلگیرى یک خانواده متعالى، مصاحبه با استاد مهدى فانى، از روزنامه کیهان : دوشنبه? بهمن ????- ?محرم ????- سال ،? شماره ?????.

?- احمد بهشتى، خانواده در قرآن، مرکز انتشارات و تبلیغات اسلامى، چاپ دوم، ????.

?- مصوبه ??? شوراى انقلاب فرهنگى، ??  ‎/  ?  ‎/  ?

?- همان

?- شیخ عبد على بن جمعه العروسى الحویزى، تفسیر نور الثقلین، نشر قم، مطبعه العلمیه، چاپ دوم، ج ،? ص ???.

?- ناصر مکارم شیرازى، تفسیر نمونه، نشر تهران، دارالکتاب الاسلامیه ،ج،?? ص???

?- همان، ج،?? ص???

??- علامه سید محمد حسین طباطبایى، المیزان فى تفسیر القرآن (تفسیر المیزان)، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ سوم ج،?? ص??? (با اندکى تصرف)

??- تفسیر نمونه، ج ،?? ص ???

??- بانوى اصفهانى، مخزن العرفان در علوم قرآن، نشر تهران، نهضت زنان مسلمان، ج?.ص???.

??- تفسیر نمونه، پیشین، ص??.